Οι οργανώσεις αποφασίζουν για την καινοτομία στη γεωργία.

Παραδοσιακά οι αγρότες έχουν παίξει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της καινοτομίας, μιας και τους χαρακτηρίζει η ικανότητα να βρίσκουν και να υιοθετούν τεχνικές και οικονομικές λύσεις για τα προβλήματά τους. Για να συνεχιστεί όμως αυτός ο πρωταγωνιστικός ρόλος και να μεγιστοποιηθούν τα αποτελέσματα της καινοτομίας για την κοινωνία, κρίνεται απαραίτητη η «καλλιέργεια» ευνοϊκών γι’ αυτούς συνθηκών αλλά και η συστηματική τους οργάνωση.

Συστηματική οργάνωση χρειάζονται οι αγρότες για να μεγιστοποιηθούν τα αποτελέσματα της καινοτομίας.

Κι αυτό, σύμφωνα με την Hiba El Dahr, ερευνήτρια του Διεθνούς Κέντρου Ανώτερων Μεσογειακών Σπουδών (CIHEAM), συμβαίνει γιατί η οργανωμένη δράση αφενός προωθεί τον

εσωτερικό διάλογο αφετέρου αποτελεί τον κεντρικό φορέα που χειρίζεται τις διαπραγματεύσεις με τις αγροτικές και επαρχιακές κοινότητες.

Σε ό,τι αφορά την επικρατούσα σήμερα κατάσταση στο χώρο της λεκάνης της Μεσογείου, λόγω των πιέσεων που ασκούνται και λόγω του φαινόμενου της δυαδικότητας (με τις μισές εκμεταλλεύσεις της λεκάνης της Μεσογείου να βρίσκονται σε ανάπτυξη και τις υπόλοιπες να χρήζουν ενίσχυσης) αρκετοί τοπικοί παραγωγοί «αναγκάζονται» να καινοτομούν συνεχώς, πράγμα όμως που πολλές φορές τους οδηγεί στο να ανταποκρίνονται σε κίνητρα με αρνητικό τελικά αντίκτυπο.

Σε τέτοιες αρνητικές προκλήσεις στρέφονται οι παραγωγοί, για παράδειγμα, όταν παράγουν περισσότερο από συγκεκριμένες κατηγορίες δημιουργώντας ανισότητες στη διάθεση τροφίμων ή όταν υιοθετούν πρακτικές απλά και μόνο λόγω του έντονου ανταγωνισμού από τους εισαγωγείς τροφίμων.

Παρόλο όμως που οι γειτονικές στη Μεσόγειο χώρες, και κυρίως οι χώρες της Ευρώπης, σημειώνουν πρόοδο στην καινοτομική ανάπτυξη και υιοθέτηση και παρόλο που το αντικείμενο πολλών ερευνών αφορά τους αγρότες (προσαρμογή της γεωργίας στην κλιματική αλλαγή, αειφόρος διαχείριση των υδάτων, ποιότητα, ιχνηλασιμότητα και ασφάλεια των τροφίμων), τελικά οι μικροί παραγωγοί και γενικά ο αγροτικός κόσμος, και ιδιαίτερα της περιοχής της νότιας Μεσογείου, συχνά δεν βρίσκουν πρόσβαση στις κατακτήσεις της καινοτομίας.

Αντίθετα όμως, οι αγροτικές κοινωνικές τάξεις που έχουν ευκολότερη πρόσβαση σε τέτοιες γνώσεις είναι πιο πιθανό να ωθούνται στην καινοτομία, δεδομένου πως ανταποκρινόμενοι σε ελκυστικά κίνητρα επωφελούνται και από την εκμετάλλευση ευκαιριών που προσφέρει το ίδιο το περιβάλλον και οι αλλαγές που συντελούνται σε αυτό. Τέτοιες αλλαγές μπορούν να θεωρηθούν οι νέες διέξοδοι για τη συντήρηση οικονομικά βιώσιμων καλλιεργειών, η ενίσχυση των σχέσεων συνεργασίας στην πρωτογενή παραγωγή, οι νέες βιοτεχνολογίες κ.ά.

Προϋπόθεση η οργανωμένη δραστηριότητα των αγροτών

Όσο όμως και να αναπτυχθεί η καινοτομική δραστηριότητα για να επιτευχθεί ο εκσυγχρονισμός της γεωργίας κρίνεται αναγκαία η συμμετοχή των αγροτών και των οργανώσεών τους -λόγω του κεντρικού ρόλου που διαδραματίζουν ούτως ή άλλως στον τομέα της καινοτομίας. Οι οργανώσεις των αγροτών άλλωστε ανήκουν στο κοινωνικό κεφάλαιο, το οποίο είναι ο φορέας της αλλαγής.

Μιας αλλαγής όμως που δεν περιορίζεται μόνο στον τεχνικό ή τον οικονομικό τομέα.

Και λαμβάνοντας υπόψη πως οι αλυσίδες αγροτικών προϊόντων και τροφίμων θεωρούνται ως οι κατεξοχήν δέκτες πιθανών αλλαγών, προς αυτή την κατεύθυνση -της καινοτομίας- θα μπορούσαν να συνεισφέρουν σε διάφορα επίπεδα οι συνεταιρισμοί, όπως και άλλες μορφές οργανώσεων.

Έτσι, σε τοπικό επίπεδο οι οργανώσεις παραγωγών μπορούν, για παράδειγμα, να παρέχουν καινοτόμες λύσεις όσον αφορά τη συλλογική διαχείριση της παραγωγής ή την εκμετάλλευση των τοπικών πόρων.

Σε παγκόσμιο επίπεδο, από την άλλη, οι οργανώσεις ερχόμενες σε διαπραγμάτευση με τις κυβερνήσεις για νέες εμπορικές συμφωνίες και με τις βιομηχανίες για δίκαιες συμβάσεις μπορούν να δημιουργήσουν ένα περιβάλλον πρόσφορο στην καινοτομία.

Και σε ενδιάμεσο επίπεδο όμως οι οργανώσεις αυτές μπορούν να διαδραματίσουν δυναμικό ρόλο είτε εφαρμόζοντας συστήματα πιστοποίησης και παροχής υπηρεσιών είτε ασκώντας πιέσεις σε διάφορους φορείς ή και σχηματίζοντας συνεταιρικές σχέσεις και συμμαχίες.

Έλλειψη πρόσβασης στις απαραίτητες γνώσεις και υπηρεσίες

Τα συμπεράσματα από τη δράση πολλών συνεταιρισμών της Μεσογείου το χρονικό διάστημα από το 2007 έως και τις αρχές του 2010 δείχνουν το πρόβλημα της πρόσβασης σε βασικές υπηρεσίες -όπως είναι η εκπαίδευση, οι διαδικασίες επέκτασης και η έρευνα- να αποτελεί το βασικό εμπόδιο που αντιμετωπίζουν οι αγροτικές οργανώσεις (ιδιαίτερα των χωρών της νότιας και ανατολικής Μεσογείου) αναφορικά με την υιοθέτηση καινοτομιών -μη λαμβάνοντας πάντα υπόψη τον παράγοντα της έλλειψης οικονομικών πόρων.

Άλλωστε είναι ευρέως αποδεκτό ότι το πρόβλημα της πραγματικής συμμετοχής των παραγωγών στη διαχείριση της αγροτικής ανάπτυξης εξακολουθεί να περιγράφεται σε όρους δομών, μέσων και προνομίων.

Τα ηνία στον Βορρά

Γενικότερα, ωστόσο, κάποιος μπορεί να αμφισβητήσει το όλο σύστημα δημιουργίας και διάδοσης της καινοτομίας, το προβάδισμα της οποίας έχει πάρει ο Βορράς τοποθετώντας και τη γεωργία ανάμεσα στους κλάδους που υιοθετούν καινοτόμες πρακτικές.

Στον αντίποδα όμως βρίσκεται η νότια Μεσόγειος, στην οποία η καινοτομία εξακολουθεί να είναι ως επί το πλείστον ανύπαρκτη. Με αυτό το σκεπτικό γίνεται απαραίτητη η σύναψη πολλών μορφών συνεργασίας που θα συνδυάζουν την τεχνογνωσία και τη χρηματοδότηση-ενίσχυση, πέρα από τις λίγες πρωτοβουλίες διεπιχειρησιακών συνεργασιών (σε Βορρά και Νότο) ή των δημόσιων και ιδιωτικών συμπράξεων που έχουν δει το φως της ημέρας στο Νότο.

Green Morocco Plan

Στο Μαρόκο, για παράδειγμα, στα πλαίσια του προγράμματος «Green Morocco Plan» έχουν εφαρμοστεί πολλά διαφορετικά καινοτόμα προγράμματα χρηματοδότησης από τις τράπεζες ανάλογα με την κατηγορία της γεωργικής επιχείρησης (κατά πόσο δηλαδή πρόκειται για γεωργικές εκμεταλλεύσεις ή εξαγωγέα τροφίμων), γεγονός που τελικά μπορεί να επωφελήσει τις αγροτικές οργανώσεις που επιθυμούν να «αναβαθμιστούν» εφαρμόζοντας προγράμματα εκσυγχρονισμού.

«Farmer to farmer» για τη διάδοση της γνώσης

Για να αντιμετωπιστούν οι ελλείψεις και υστερήσεις των αγροτών και για να επωφεληθούν οι ίδιοι από τις δυνατότητες των οργανώσεων στην εύρεση και διάδοση καινοτομιών, έχουν υλοποιηθεί τα τελευταία χρόνια στο Βορρά προγράμματα στήριξης και παροχής συμβουλών στους αγρότες από άλλους αγρότες (προγράμματα «farmer-tofarmer»), στα πλαίσια προσπαθειών για την παγκόσμια ανάπτυξη.

Μάλιστα, οι αγροτικοί οργανισμοί της Ευρώπης φαίνεται να κάνουν χρήση τέτοιων προγραμμάτων «και με το παραπάνω», αφού συχνά φιλοξενούν ειδικούς (είτε παραγωγούς είτε συμβούλους) από αγροτικές οργανώσεις άλλων χωρών για να προτείνουν λύσεις στους συναδέλφους τους. Η ιδέα βασίζεται στο γεγονός πως οι οργανώσεις αυτές δομούνται σε διάφορα επίπεδα.

Η επικοινωνία έτσι μεταξύ «ομοειδών» επιπέδων επιτρέπει την ανταλλαγή πληροφοριών και τεχνογνωσίας για τις διάφορες τεχνολογίες και κάθε άλλου είδους εμπειρία μπορεί να κατέχουν. Ουσιαστικά δηλαδή η πολυεπίπεδη αυτή διάταξη των οργανώσεων βοηθάει τη διάδοση καινοτομιών.

Πιο συγκεκριμένα, οι αδύναμες οργανώσεις επωφελούνται από την περιγραφή των εμπειριών των ισχυρών μέσω μιας ιδιάζουσας μορφής κοινωνικής μαθητείας. Και φαίνεται πως μάλλον αυτή η «κοινωνία» εμπειριών θα μπορούσε να εμπνεύσει τους αγρότες της νότιας Μεσογείου, της οποίας οι γεωργικές εκμεταλλεύσεις χαρακτηρίζονται από εξαιρετική ασυμμετρία μεταξύ των μεγάλων γεωργικών μονάδων που έχουν καθιερωθεί στις αγορές και των επισφαλών μικρών αγροτών (δυαδικότητα Μεσογείου).

Σύμφωνα με τoν Kees Blokland, πρόεδρο της Agriterra, και Cristian Gouet, της Διεθνούς Ομοσπονδίας Αγροτών, οι οργανώσεις παραγωγών αποτελούν ένα αποτελεσματικό μέσο επικοινωνίας και πληροφόρησης λόγω του κοινωνικού τους δικτύου και των πολλών δεσμών που καλλιεργούνται σε διάφορα επίπεδα μεταξύ των μελών τους, τα οποία συμμετέχουν σε συλλόγους, αντιπροσωπείες, οργανώσεις κ.λπ.

Και η διάδοση των καινοτομιών θα μπορούσε να επωφεληθεί από την ύπαρξη των αγροτικών οργανώσεων, οι οποίες σαν άλλες ιδιωτικές επιχειρήσεις παρέχουν στους αγρότες καινοτομικές τεχνολογίες που ανταποκρίνονται στις εκάστοτε ανάγκες τους.

Όχι απλά δικαιούχοι αλλά συνεργάτες

Αυτή η μορφή συνεργασίας, με την απλή ανταλλαγή γνώσεων, έχει αποδειχθεί πιο αποτελεσματική συγκριτικά με άλλες μορφές στήριξης, οι οποίες συχνά κατακρίνονται για τη μονόπλευρη προσέγγισή τους και την από πάνω προς τα κάτω διαδικασία ενεργοποίησης των αλλαγών, αποκλείοντας δηλαδή τη συμμετοχή εμπλεκομένων από κατώτερα επίπεδα- και του ίδιου δηλαδή του παραγωγού πολλές φορές.

Και αν οι παράγοντες που προσδιορίζουν τη Γνώση στον τομέα της γεωργίας αφορούν την Εκπαίδευση, την Έρευνα και την Επέκταση, ο παραγωγός και οι οργανώσεις του – μέσω της διαδικασίας ανταλλαγής γνώσεων- αποτελούν πλέον κομβικό σημείο στη διαδικασία. Γενόμενοι δηλαδή ουσιαστικά συνεργάτες, και όχι απλά δικαιούχοι, η προσέγγιση γίνεται συμμετοχική απονέμοντας στους παραγωγούς ένα ηγετικό ρόλο στη διαδικασία της παραγωγής και την υιοθέτηση καινοτομιών.

Και άλλοι μπαίνουν στο χορό

Επιπλέον η συμμετοχή και άλλων φορέων, όπως είναι οι καταναλωτές, οι φορείς λήψης αποφάσεων, η βιομηχανία ή άλλα ενδιαφερόμενα μέρη, σύμφωνα με τις μελέτες μεγιστοποιούν τον «απόηχο» των καινοτομιών και διευκολύνουν τη βελτιστοποίηση των αποτελεσμάτων.

Κουρμαδάς Λεωνίδας

Πηγή:www.agronews.gr