Φρούτα και λαχανικά για το σπίτι σπέρνοντας τα δημοτικά «χωράφια».

Της ΝΤΙΝΑΣ ΚΑΡΑΤΖΙΟΥ

Στην αλληλέγγυα και δημιουργική πτυχή της οικονομικής κρίσης εντάσσεται η άνθηση που γνωρίζει η αστική γεωργία στην Ελλάδα.

Με καθυστέρηση πολλών ετών σε σχέση με την υπόλοιπη Ευρώπη, την Ασία αλλά και την αμερικανική ήπειρο, ολοένα και περισσότεροι πολίτες υιοθετούν το μοντέλο «από την παραγωγή στην κατανάλωση», κυρίως μέσω των δημοτικών λαχανόκηπων, οι οποίοι αυξάνονται στη χώρα μας με γεωμετρική πρόοδο. Το προφίλ των ανθρώπων που αιτήθηκαν ένα κομμάτι γης για να παράγουν τα δικά τους φρούτα και λαχανικά, αλλά και τη στόχευση αυτών των πρωτοβουλιών, μελέτησε έρευνα του Παντείου Πανεπιστημίου.

Παράδοση

Στην έρευνα με τίτλο «Αστική Γεωργία: Κοινωνική Ενταξη και Βιώσιμη Πόλη», που πραγματοποιήθηκε με την οικονομική υποστήριξη του Πράσινου Ταμείου του ΥΠΕΚΑ, μελετήθηκαν οι αστικοί δημοτικοί αγρόκηποι της Αλεξανδρούπολης και της Θέρμης. Ο πρώτος υποδέχθηκε τους νέους αγρότες πριν από μερικούς μήνες και ο δεύτερος είναι ήδη έτοιμος για να παραδοθεί στους επιλεγέντες: «Στις αποκαλούμενες χώρες "της παλιάς εκβιομηχάνισης και αστικοποίησης" οι αστικοί κοινοτικοί λαχανόκηποι αποτελούν μακρά παράδοση. Αρκεί να αναφέρουμε ότι σήμερα η Νέα Υόρκη διαθέτει περισσότερους από 1.500 λαχανόκηπους και το Βερολίνο περισσότερους από 30 χιλιάδες, καθώς η αστική γεωργία είναι θεσμοθετημένη και ενταγμένη στα σχέδια πόλης.

Στην Ελλάδα τούς ανακαλύψαμε πρόσφατα, με αφορμή την κρίση», εξηγεί η Θ. Ανθοπούλου, αν. καθηγήτρια και επιστημονική υπεύθυνη της μελέτης.

Οικονομικά αδύναμοι αλλά και περιβαλλοντικά ευαίσθητοι είναι τα δύο βασικά χαρακτηριστικά των ανθρώπων οι οποίοι εκδήλωσαν ενδιαφέρον προκειμένου να οριστούν δικαιούχοι κάποιων εκταρίων γης. Ωστόσο η πρώτη ομάδα, όπως εξηγεί η κ. Ανθοπούλου, υπερτερεί της δεύτερης: «Η ανάλυση των αποτελεσμάτων της έρευνας έδειξε με σαφήνεια ότι για το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού της έρευνας το χαμηλό εισόδημα και γενικότερα η οικονομική κρίση τούς ώθησε να δηλώσουν συμμετοχή στο δημοτικό λαχανόκηπο».

Ευπαθείς ομάδες

Σύμφωνα με τα στοιχεία, ένα σημαντικό μέρος των αιτησάντων ανήκουν στις ευπαθείς εισοδηματικά ομάδες. Από αυτούς, το 22% για την Αλεξανδρούπολη και το 24% αντιστοίχως για τη Θέρμη είναι άνεργοι. Ακολουθούν με υψηλά ποσοστά συμμετοχής οι συνταξιούχοι (27% και 14%) και τέλος έπεται η συμμετοχή πολιτών με κύρια απασχόληση τα οικιακά (8% στην Αλεξανδρούπολη και 2% στη Θέρμη). Υψηλά επίσης είναι τα ποσοστά συμμετοχής για καλλιέργεια οπωροκηπευτικών στους δύο δημοτικούς λαχανόκηπους και των ενεργά απασχολούμενων. Ενα σημαντικό μέρος στο σύνολο του πληθυσμού της έρευνας είναι μισθωτοί (16% του δημόσιου και 18% του ιδιωτικού τομέα στην Αλεξανδρούπολη, ενώ τα αντίστοιχα ποσοστά για τη Θέρμη είναι 33% και 19%). Πολίτες, δηλαδή, οι οποίοι την τελευταία τριετία έχουν υποστεί δραματικές περικοπές στις αποδοχές τους.

Οι επιστήμονες εξηγούν ότι παρά το γεγονός πως οι αστικοί δημοτικοί λαχανόκηποι δεν δημιουργούν άμεσα εισοδήματα ή θέσεις εργασίας -καθόσον από το καταστατικό τους απαγορεύουν την εμπορία γεωργικών προϊόντων-, εντούτοις αυτό δεν αποτέλεσε πρόβλημα για την ευρεία συμμετοχή εκατοντάδων ανθρώπων:

«Το γεγονός και μόνο ότι η ιδιοπαραγωγή επιτρέπει την εξοικονόμηση μέρους του οικογενειακού προϋπολογισμού για τρόφιμα, καταδεικνύει το βαθμό αποστέρησης στον οποίο έχουν περιέλθει τα αστικά νοικοκυριά εξαιτίας της οικονομικής κρίσης, καθώς και τις προσδοκίες τους από τους δημοτικούς λαχανόκηπους να καλύψουν μέρος των επισιτιστικών τους αναγκών».

Επαιξε ρόλο

Πράγματι, το 75% των αιτησάντων στην Αλεξανδρούπολη δήλωσαν ότι η οικονομική κρίση έπαιξε «πολύ έως παρά πολύ σημαντικό ρόλο» στην απόφασή τους να συμμετάσχουν, ενώ 13% στην ίδια περιοχή απάντησαν «λίγο έως αρκετά». Περίπου ίδια είναι η εικόνα και για το δημοτικό λαχανόκηπο στη Θέρμη (50% και 21% αντίστοιχα).

Η κ. Ανθοπούλου τονίζει επίσης ότι για κάποιους πολίτες το πρώτο κίνητρο εκδήλωσης ενδιαφέροντος για τους δημοτικούς λαχανόκηπους ανάγεται και σε μία άλλη λογική: υπαγορεύεται από την πεποίθηση του «παράγουμε τα δικά μας τρόφιμα». Αρκετοί πολίτες, μέσω της συμμετοχής τους, θέλουν να ικανοποιήσουν την ανάγκη εξασφάλισης φρέσκων, βιολογικών, υγιεινών τροφίμων: «Η απάντηση αυτή επιβεβαιώνει τη γενικευμένη ανησυχία των καταναλωτών σχετικά με την ποιότητα και την ασφάλεια των τροφίμων, τους τρόπους παραγωγής και επεξεργασίας τους, αλλά και τον τόπο (ή και τη χώρα) προέλευσής τους. Δεδομένου ότι τα τρόφιμα διανύουν συχνά μεγάλες αποστάσεις μέχρι το πιάτο μας χωρίς να γνωρίζουμε την προέλευσή τους και ενώ έχουν προστεθεί κατά την πορεία αυτής της μετακίνησης μια σειρά από μεσάζοντες».

Ωστόσο, το στοίχημα για την ερευνητική ομάδα του Παντείου είναι κατά πόσο τα εγχειρήματα δημιουργίας αστικών δημοτικών λαχανόκηπων θα έχουν διάρκεια: «Με άλλα λόγια, το ερώτημα που τίθεται, είναι, αν οι δήμοι θα εντάξουν τελικά την αστική γεωργία στο σχεδιασμό της πόλης ώστε να αποτελεί μια θεσμοθετημένη χρήση γης και αν οι αστικοί λαχανόκηποι θα παραμείνουν στην ασαφή σφαίρα του συγκυριακού και του προσωρινού, όσο η κρίση έχει δραματικά ατονήσει την κτηματομεσιτική αγορά και το επενδυτικό ενδιαφέρον στον κατασκευαστικό κλάδο».

Κίνημα με παράδοση σε Καναδά, Βρετανία, Κίνα

Της ΝΤΙΝΑΣ ΚΑΡΑΤΖΙΟΥ

Τα δύο βασικά πλεονεκτήματα της αστικής γεωργίας είναι η υγιεινή διατροφή και η επισιτιστική ασφάλεια που μπορεί να προσφέρει σε κοινωνικά μειονεκτούσες ομάδες οι οποίες διαβιούν στα μεγάλα αστικά κέντρα. Εμπνευστής των αστικών κήπων θεωρείται ο Βρετανός Τζέραρντ Γουινστάνλεϊ, ο οποίος το 1649 ηγήθηκε ενός κοινωνικού κινήματος με το όνομα «Σκαπανείς».

 Τα μέλη της ομάδας καταλάμβαναν ανεκμετάλλευτες εκτάσεις γης, τις καλλιεργούσαν και μοίραζαν τη σοδειά σε άπορους πολίτες, χωρίς κανένα αντίτιμο. Μπορεί στην Ελλάδα οι αστικοί λαχανόκηποι να αποτελούν ένα νέο μοντέλο κοινωνικής πολιτικής και αντιμετώπισης του αστικού τοπίου, ωστόσο πρόκειται για ένα θεσμό με φανατικούς υποστηρικτές, ο οποίος μετράει περισσότερα από 150 χρόνια στην ιστορία μεγάλων αστικών κέντρων.

Είναι χαρακτηριστικό ότι το 44% των κατοίκων στο Βανκούβερ του Καναδά καλλιεργούν φρούτα και λαχανικά σε αυλές, μπαλκόνια, ή έχουν πάρει άδεια να φυτεύουν κηπευτικά στα παρτέρια κάποιου από τους 17 δημοτικούς κήπους της πόλης που έχουν παραχωρηθεί γι' αυτόν το σκοπό. Στο Πεκίνο υπάρχουν περισσότεροι από δύο χιλιάδες αγροτουριστικοί κήποι. Σε αρκετές πόλεις της Γερμανίας οι τοπικές αρχές επιδοτούν τους κατοίκους να καλλιεργούν τους λόφους που περιβάλλουν την πόλη για να αποφευχθεί ο κίνδυνος διάβρωσης του εδάφους, ενώ το 45% των διαμερισμάτων διαθέτουν γλάστρες και κηπάρια.

Σε πολλές χώρες υπάρχουν πια ισχυρές ενώσεις που υποστηρίζουν και βοηθούν την εξάπλωση του κινήματος της αστικής γεωργίας. Από τις πλέον γνωστές είναι η Αμερικανική Ενωση Κοινοτικής Κηπευτικής, που ιδρύθηκε πριν από 30 χρόνια. Στα μεγάλα πλεονεκτήματα που προσδίδει στην αστική γεωργία η εν λόγω ένωση είναι η βελτίωση της ποιότητας ζωής των κατοίκων, η ανάπτυξη της κοινωνικής αλληλεγγύης και της επισιτιστικής αυτονομίας. Και, φυσικά, η παραγωγή ασφαλούς και υγιεινού φαγητού, χωρίς να βαρύνεται ο οικογενειακός προϋπολογισμός. Ευρέως διαδεδομένη είναι η αστική γεωργία και στη Βρετανία, η οποία επίσης διαθέτει μία από τις πιο ισχυρές και δραστήριες ενώσεις καλλιεργητών. Πρόκειται για την Ομοσπονδία Αστικών Κτημάτων και Κοινοτικών Κήπων. Εργο της είναι να εκπροσωπεί και να προωθεί κοινοτικά διαχειριζόμενες φάρμες και κήπους και άλλους πράσινους χώρους σε όλο το Ηνωμένο Βασίλειο. Πρόκειται για μια φιλανθρωπική οργάνωση που προσπαθεί να ενισχύσει, με τη συμμετοχή κοινοτικών ομάδων, ανθρώπους όλων των ηλικιών και ικανοτήτων να χτίσουν καλύτερες κοινωνίες, συχνά σε υποβαθμισμένες περιοχές, και να δημιουργήσουν θετικό αντίκτυπο στον περιβάλλοντα χώρο τους. Παρέχει άμεση στήριξη μελών μέσω πρακτικών οδηγιών, τοπικών επισκέψεων, πηγών πληροφόρησης, ευκαιριών εκπαίδευσης και δικτυώσεις. Ταυτόχρονα λειτουργεί ως ο «εθνικός εκπρόσωπος» του κινήματος των κοινοτικών κτημάτων και κήπων, προωθώντας με τον τρόπο αυτό το έργο τους και τον αντίκτυπό τους στο κράτος, τους χρηματοδότες, το κοινό και τα ΜΜΕ.

Κήποι και στα σχολεία

Το δικό τους λαχανόκηπο απέκτησαν τον περασμένο Οκτώβριο τρία σχολεία στο Δήμο Λουτρακίου, ενώ ήδη εδώ και ένα χρόνο τα δικά τους λαχανικά τρώνε τέσσερα δημοτικά σχολεία στο Μαρούσι.

Η τελευταία προσπάθεια πραγματοποιήθηκε με πρωτοβουλία του τμήματος πρασίνου του δήμου και αφορά το 1ο Δημοτικό Σχολείο Λουτρακίου και τα δημοτικά Περαχώρας Ισθμίων, η οποία υλοποιήθηκε με τη συνεργασία της ΜΚΟ Ενωση Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης. Οι αγρόκηποι στα σχολεία, πέραν της εμπειρικής διδακτικής γνώσης, δημιουργούν αναβαθμισμένο περιβαλλοντικά σχολικό χώρο.

Οι σχολικοί λαχανόκηποι διαθέτουν πολλά εποχικά φρούτα και λαχανικά και η χειμερινή σοδειά μοιράστηκε στη σχολική κοινότητα, τα μέλη της οποίας δηλώνουν ενθουσιασμένα με την κηπευτική ενασχόληση. Αντίστοιχα προγράμματα ολοκληρώνονται και σε άλλα σχολεία του Δήμου Λουτρακίου (2ο Δημοτικό Σχολείο Λουτρακίου,όπου ήδη υπάρχει οπωρώνας), το 1ο και το 2ο Δημοτικό Σχολείο Αγίων Θεοδώρων και το Γυμνάσιο Ισθμίων.

Πλην της οπωροκηπευτικής σοδειάς, το μεγάλο κέρδος για μαθητές και εκπαιδευτικούς είναι η ριζική αλλαγή προς το καλύτερο του περιβάλλοντος χώρου των παιδιών.

ΝΤ. ΚΑΡ.

Νέο μοντέλο κοινωνικής πολιτικής

Η γεωργική αξιοποίηση του αστικού και περιαστικού χώρου με τη μορφή δημοτικών λαχανόκηπων φαίνεται να αποτελεί για τη χώρα μας ένα νέο μοντέλο κοινωνικής πολιτικής από τους Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης.

Μάλιστα αυξάνονται με ραγδαίους ρυθμούς οι αποφάσεις για τη δημιουργία τους, που λαμβάνονται με μεγάλη πλειοψηφία από τα δημοτικά συμβούλια των δήμων. Σύμφωνα με τα λεγόμενα πολλών εκροσώπων της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, πλην της εξασφάλισης των αναγκαίων οπωροκευπευτικών για τα αδύναμα νοικοκυριά, υπάρχουν και άλλα πλεονεκτήματα. Συσπειρώνουν τους πολίτες να διεκδικήσουν την οικειοποίηση δημόσιων ανοικτών χώρων και ενισχύουν τον κοινοτικό δεσμό ξαναζωντανεύοντας τις γειτονιές και δημιουργώντας χώρους πρασίνου και αναψυχής. Σήμερα έχουν δημιουργηθεί περισσότεροι από δέκα αγρόκηποι σε όλη την Ελλάδα, ενώ λαμβάνονται αποφάσεις και για νέους. Οι δήμοι θέτουν συγκεκριμένα κριτήρια επιλογής και οι ενδιαφερόμενοι καταθέτουν αιτήσεις στους οικείους δήμους. Στην κορυφή της λίστας για την απόκτηση έκτασης είναι κυρίως άνεργοι, άποροι, πολύτεκνοι, μονογονεϊκές οικογένειες και χαμηλοσυνταξιούχοι.

Πρωτοπόρος στον τομέα αυτό βέβαια υπήρξε η «Πρωτοβουλία για έναν αυτοδιαχειριζόμενο αγρό στο Ελληνικό» - η ανεξάρτητη συλλογικότητα που δημιούργησε έναν καλλιεργούμενο αγρό 2,5 στρεμμάτων στο χώρο της πρώην αμερικανικής βάσης στο Ελληνικό. Ταυτόχρονα αποτελεί μία άλλη εκδοχή -ανθρώπινης και αλληλέγγυας- εκμετάλλευσης της εν λόγω αδόμητης έκτασης, για την οποία υπάρχει τεράστιο «επενδυτικό» ενδιαφέρον από πολλές πλευρές.

Πηγή:enet.gr